Đầu tư vào khai thác và chế biến khoáng sản quan trọng là yếu tố then chốt để đảm bảo nguồn cung đầy đủ cho quá trình chuyển đổi năng lượng toàn cầu. Năm 2023, đầu tư vào khai thác khoáng sản quan trọng tăng 10%, thấp hơn so với mức tăng 30% của năm 2022, phản ánh áp lực từ giá giảm lên khả năng tài chính của các nhà sản xuất. Trung Quốc đang theo đuổi chiến lược tích cực với khoản đầu tư kỷ lục 19,4 tỷ USD vào lĩnh vực kim loại và khai khoáng liên quan đến Sáng kiến Vành đai và Con đường. Bài viết này phân tích xu hướng đầu tư gần đây, chiến lược của các quốc gia chủ chốt, và những thách thức cơ bản trong việc đa dạng hóa chuỗi cung ứng khoáng sản quan trọng.
1. Giới thiệu
Vấn đề đầu tư vào khoáng sản quan trọng đang trở thành yếu tố then chốt trong chiến lược phát triển năng lượng sạch toàn cầu. Khi quá trình chuyển đổi năng lượng đang diễn ra với tốc độ nhanh chóng, việc đảm bảo nguồn cung khoáng sản đầy đủ và đa dạng trở thành thách thức lớn đối với các nhà hoạch định chính sách và nhà đầu tư trên toàn thế giới. Thị trường khoáng sản quan trọng có giá trị khoảng 325 tỷ USD, tương đương với giá trị của quặng sắt ngày nay. Nhu cầu khoáng sản quan trọng dự kiến sẽ mở rộng khi việc áp dụng các công nghệ năng lượng sạch tiếp tục tăng tốc (IEA, 2024a).
2. Xu hướng đầu tư năm 2023-2024
Thị trường đầu tư khoáng sản quan trọng đã chứng kiến nhiều biến động trong giai đoạn gần đây. Thị trường khoáng sản giúp cung cấp năng lượng cho xe điện, tua-bin gió, tấm năng lượng mặt trời và các công nghệ khác quan trọng cho quá trình chuyển đổi năng lượng sạch đã tăng gấp đôi quy mô trong vòng năm năm qua (IEA, 2023). Theo báo cáo đầu tiên về đánh giá thị trường khoáng sản quan trọng hàng năm của IEA, thị trường khoáng sản chuyển đổi năng lượng đạt 320 tỷ USD vào năm 2022 và được thiết lập cho tăng trưởng nhanh chóng liên tục.
Đầu tư vào khai thác khoáng sản quan trọng tăng 10% trong năm 2023, một mức tăng nhỏ hơn so với mức tăng 30% được ghi nhận trong năm 2022. Đáp lại nhu cầu tăng mạnh, đầu tư vào phát triển khoáng sản quan trọng tăng 30% vào năm ngoái, sau khi tăng 20% vào năm 2021 (IEA, 2023). Mặc dù giá giảm tạo áp lực lên khả năng tài chính của nhà sản xuất, một số phân khúc vẫn chứng kiến sự tăng trưởng mạnh mẽ về đầu tư.
Trong số các khoáng sản khác nhau, lithium chứng kiến mức tăng đầu tư mạnh nhất, tăng 50%, tiếp theo là đồng và niken (IEA, 2024b). Đầu tư của các công ty khai thác đa dạng lớn tăng 15%, trong khi các nhà sản xuất lithium chuyên biệt ghi nhận mức tăng mạnh 60% mặc dù giá cả yếu. Các công ty có trụ sở tại Trung Quốc gần như tăng gấp đôi chi tiêu đầu tư của họ trong năm 2022.
3. Phân bổ dòng tiền và chiến lược doanh nghiệp
Trong năm 2023, các công ty khai thác đã phân bổ khoảng 50% dòng tiền tạo ra cho đầu tư, trong khi phần còn lại được trả lại cho cổ đông và chủ nợ thông qua cổ tức, mua lại cổ phiếu và trả nợ. Các công ty khai thác đa dạng lớn dường như áp dụng cách tiếp cận thận trọng hơn đối với đầu tư, trong khi các công ty chuyên biệt tập trung vào các khoáng sản cụ thể phân bổ tỷ lệ lớn hơn cho đầu tư tăng trưởng, mặc dù có sự giảm đáng kể trong việc phát hành nợ mới.
Các thỏa thuận mua hàng dài hạn đã trở thành chuẩn mực trong chiến lược mua sắm của ngành, nhưng các công ty đang thực hiện các bước bổ sung để đầu tư trực tiếp vào chuỗi giá trị khoáng sản quan trọng như khai thác, tinh luyện và vật liệu tiền thân (IEA, 2023). Từ năm 2021, đã có sự gia tăng đáng chú ý trong các hoạt động đầu tư trực tiếp. Contemporary Amperex Technology Co., Limited, nhà sản xuất pin lớn nhất thế giới, đã biến việc mua lại tài sản khoáng sản quan trọng thành yếu tố trung tâm trong chiến lược của mình.
4. Chiến lược đầu tư của Trung Quốc
Trung Quốc đang theo đuổi một chiến lược tích cực để đảm bảo nguồn cung khoáng sản quan trọng. Đầu tư của Trung Quốc vào lĩnh vực kim loại và khai khoáng liên quan đến Sáng kiến Vành đai và Con đường đạt 19,4 tỷ USD trong năm 2023, mức cao nhất trong một thập kỷ và tăng đáng kinh ngạc 160% so với năm 2022.
Chi tiêu của Trung Quốc vào việc mua lại các mỏ ở nước ngoài đã tăng đáng kể trong mười năm qua. Nó đạt mức kỷ lục 10 tỷ USD trong nửa đầu năm 2023, với trọng tâm đặc biệt vào các kim loại pin như lithium, niken và cobalt (IEA, 2024a). Trung Quốc chiếm 44% đầu tư mua bán và sáp nhập lithium toàn cầu (tính theo giá trị) trong ba năm qua.
Trong nước, Trung Quốc cũng đã đẩy mạnh hoạt động khai thác, trở thành nhà sản xuất lithium lớn thứ ba. Dự án lepidolite Xiangyuan (Hồ Nam) dự kiến sẽ đưa 60-70 nghìn tấn lithium carbonate tương đương mỗi năm vào thị trường trong nước. Hơn nữa, gần 50% giá trị thị trường từ tinh luyện tập trung ở Trung Quốc vào năm 2030 (IEA, 2024c).
5. Thách thức đầu tư chính
Tài trợ cho chuỗi cung ứng khoáng sản quan trọng đa dạng đối mặt với nhiều thách thức. Tài trợ cho chuỗi cung ứng khoáng sản quan trọng đa dạng đối mặt với nhiều thách thức, chủ yếu xuất phát từ hai yếu tố cơ bản: chi phí đầu vào cao và sự không chắc chắn về giá dài hạn (IEA, 2024c).
Lạm phát chi phí là một trong những thách thức lớn. Chi phí sản xuất đã tăng đáng kể trong những năm gần đây, với chi phí sản xuất tăng 6% mỗi năm đối với đồng, 11% đối với niken và 13% đối với cobalt giữa năm 2020 và 2023. Bên cạnh đó, sự không chắc chắn về giá dài hạn cũng tạo ra rủi ro đầu tư. Mặc dù bản chất chu kỳ của giá hàng hóa được hiểu rõ, nhưng sự tập trung chính sách về việc tăng cường nguồn cung khoáng sản quan trọng cho quá trình chuyển đổi năng lượng đã bị thách thức bởi sự biến động giá kỷ lục và gián đoạn chuỗi cung ứng.
Sự không rõ ràng về giá cả cũng là một vấn đề. Mặc dù kim loại như niken và đồng được giao dịch trên các sàn giao dịch có thanh khoản, việc định giá lithium, cobalt và graphite vẫn phụ thuộc vào các hợp đồng song phương. Quyền lực định giá hạn chế của các dự án tinh luyện và chế biến đa dạng tạo thêm thách thức bổ sung cho việc đảm bảo lợi nhuận đầu tư.
6. Yêu cầu vốn và khoảng cách đầu tư
Lượng đầu tư lớn sẽ được yêu cầu để phát triển các nguồn cung mới nhằm đáp ứng nhu cầu khoáng sản quan trọng trong các kịch bản theo hướng khí hậu. Đối với khai thác, chúng tôi ước tính rằng khoảng 590 tỷ USD được yêu cầu trong các khoản đầu tư vốn mới từ nay đến năm 2040 trong APS (IEA, 2024c). Khi kịch bản NZE thấy triển khai nhanh hơn các công nghệ năng lượng sạch, tổng yêu cầu vốn cao hơn khoảng 30% ở mức gần 800 tỷ USD trong cùng kỳ.
Đầu tư lớn nhất trong số các khoáng sản quan trọng là vào đồng. Yêu cầu vốn đến năm 2040 cho khai thác đồng là 330 tỷ USD trong APS và 490 tỷ USD trong kịch bản NZE. Những số tiền này phản ánh không chỉ mức nhu cầu đáng kể mà còn yêu cầu vốn tăng dần cho mỗi tấn quặng do chất lượng quặng giảm (IEA, 2024c).
7. Lựa chọn tài trợ công và khuyến nghị chính sách
Chính phủ có thể can thiệp theo nhiều cách khác nhau để giúp tài trợ cho chuỗi giá trị đa dạng hơn. Những can thiệp này có thể đến từ bốn nguồn chính: bộ ngành và ngân hàng chính sách, quỹ đầu tư quốc gia (SWF), tổ chức tài chính phát triển (DFI), và cơ quan tín dụng/bảo hiểm xuất khẩu (ECA) (IEA, 2024c).
Một số quốc gia đã thành lập các quỹ đầu tư chiến lược. Vào tháng 2 năm 2024, Brazil công bố quỹ 200 triệu USD để hỗ trợ thăm dò và cải thiện thực hành ESG. Vào tháng 10 năm 2023, Australia mở rộng Cơ sở Khoáng sản Quan trọng với khoản đầu tư 1,3 tỷ USD, tài trợ cho các dự án khai thác và chế biến (IEA, 2024c).
Các chính phủ cũng có nhiều lựa chọn chính sách khác nhau bao gồm tài trợ chi phí vốn thông qua trợ cấp, cho vay ưu đãi và đầu tư vốn cổ phần; hỗ trợ chi phí hoạt động bao gồm tín dụng thuế và tiền bản quyền giảm; và giảm thiểu rủi ro bao gồm bảo lãnh khoản vay, sản phẩm bảo hiểm và giảm lãi suất.
IEA đưa ra ba khía cạnh quan trọng cần xem xét để khuyến khích đầu tư vào chuỗi cung ứng khoáng sản quan trọng đa dạng. Thứ nhất, cần có sự điều phối giữa các cơ quan vì nhiều cơ quan có chuyên môn và nhiệm vụ khác nhau có thể đóng góp cho các chiến lược khoáng sản, nhưng cần có sự điều phối để đảm bảo phân bổ nguồn lực hiệu quả. Thứ hai, đầu tư phải phù hợp và có mục đích, được điều chỉnh để đáp ứng các mục tiêu chiến lược cụ thể và giải quyết các rủi ro duy nhất ở mỗi giai đoạn của chuỗi cung ứng. Thứ ba, ưu đãi tài chính phải đồng bộ, nhằm mục đích đồng bộ trên toàn bộ chuỗi giá trị, thay vì chỉ tập trung hẹp vào một lĩnh vực.
8. Xu hướng hoạt động thăm dò và vốn mạo hiểm
Hoạt động thăm dò cũng đang mở rộng ở châu Phi và Brazil. Lithium nổi bật như nhà lãnh đạo rõ ràng trong các hoạt động thăm dò, với chi tiêu tăng 90%. Uranium cũng trải qua sự tăng đáng kể trong chi tiêu thêm 60% do sự quan tâm mới đối với năng lượng hạt nhân giữa lo ngại về nguồn cung từ Nga (IEA, 2023). Niken là người theo sát với tốc độ tăng trưởng 45% cho thăm dò, dẫn đầu bởi Canada nơi tài nguyên sulfide chất lượng cao, gần cơ sở hạ tầng hiện có và tiếp cận điện phát thải thấp tạo cơ hội đầu tư hấp dẫn.
Vốn mạo hiểm vào khoáng sản quan trọng cũng tăng mạnh. Mức tăng 160% hàng năm đưa danh mục khoáng sản quan trọng lên 4% của tất cả nguồn vốn mạo hiểm (VC) cho năng lượng sạch. Quý đầu tiên của năm 2023 mạnh mẽ cho khoáng sản quan trọng, mặc dù có sự suy thoái nghiêm trọng trong các phân khúc VC khác, như khởi nghiệp kỹ thuật số. Tái chế pin là người nhận nguồn vốn VC lớn nhất, tiếp theo là công nghệ khai thác và tinh luyện lithium (IEA, 2023).
9. Kết luận
Đầu tư vào khoáng sản quan trọng đang trở thành yếu tố then chốt trong chiến lược chuyển đổi năng lượng toàn cầu. Mặc dù đã có sự tăng trưởng đáng kể về đầu tư trong những năm gần đây, với thị trường đạt 325 tỷ USD vào năm 2023, nhưng vẫn cần có sự gia tăng đáng kể hơn nữa để đáp ứng nhu cầu trong tương lai. Khoảng cách đầu tư hiện tại cho thấy cần có khoảng 590-800 tỷ USD đầu tư mới vào khai thác từ nay đến năm 2040.
Trung Quốc đang dẫn đầu về đầu tư với chiến lược tích cực mua lại các mỏ ở nước ngoài và phát triển năng lực tinh luyện trong nước. Trong khi đó, các nước phương Tây đang nỗ lực xây dựng chuỗi cung ứng đa dạng hơn thông qua các chính sách hỗ trợ và quỹ đầu tư chiến lược. Thách thức chính bao gồm lạm phát chi phí, sự không chắc chắn về giá dài hạn, và sự tập trung địa lý cao của nguồn cung.
Để đảm bảo an ninh cung ứng khoáng sản quan trọng, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa khu vực công và tư nhân, với các chính sách hỗ trợ phù hợp và đầu tư có mục tiêu. Việc tăng cường minh bạch thị trường và phát triển các cơ chế định giá hiệu quả cũng sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc thu hút đầu tư cần thiết cho chuỗi cung ứng khoáng sản quan trọng bền vững và đa dạng hơn.
Tài liệu tham khảo
International Energy Agency. (2023). Critical minerals market sees unprecedented growth as clean energy demand drives strong increase in investment. IEA News. https://www.iea.org/news/critical-minerals-market-sees-unprecedented-growth-as-clean-energy-demand-drives-strong-increase-in-investment
International Energy Agency. (2023). Key market trends – Critical minerals market review 2023. IEA Reports. https://www.iea.org/reports/critical-minerals-market-review-2023/key-market-trends
International Energy Agency. (2024a). Critical minerals – Topics. IEA. https://www.iea.org/topics/critical-minerals
International Energy Agency. (2024b). Executive summary – Global critical minerals outlook 2024. IEA Reports. https://www.iea.org/reports/global-critical-minerals-outlook-2024/executive-summary
International Energy Agency. (2024c). Market review – Global critical minerals outlook 2024. IEA Reports. https://www.iea.org/reports/global-critical-minerals-outlook-2024/market-review
International Energy Agency. (2024d). Outlook for key minerals – Global critical minerals outlook 2024. IEA Reports. https://www.iea.org/reports/global-critical-minerals-outlook-2024/outlook-for-key-minerals
